Gareth Southgate đang sở hữu 3/5 cầu thủ xuất sắc nhất mùa giải tại 5 giải đấu hàng đầu Châu Âu. Cụ thể, Phil Foden là cầu thủ xuất sắc nhất Premier League. Điều tương tự cũng đến với Jude Bellingham (La Liga) và Harry Kane (Bundesliga). Chuyên trang Opta cũng nhận định Anh là ứng cử viên số một cho chức vô địch với 19,9% cơ hội, ngang ngửa với Pháp (19,1%) và vượt trội hơn hẳn đội chủ nhà Đức (12,4%).

ĐT Anh mang đến Euro 2024 rất nhiều ngôi sao trên hàng tấn công.

Thế nhưng, các con số thống kê cũng chỉ mang tính chất tham khảo. Một khi trái bóng bắt đầu lăn, đó là lúc các biến số cũng sẽ thay đổi. Trong quá khứ, khi còn dẫn dắt Chelsea, HLV Jose Mourinho từng bóng gió chê bai sự thiếu bản lĩnh của người Anh tại những giải đấu lớn và cho rằng truyền thông xứ sở sương mù đã thổi phồng tài năng của họ. Ông nói: “Đôi khi chiếc xe đắt tiền nhất không phải là chiếc xe có thể đưa bạn về đích nhanh nhất. Có những thứ vượt xa hơn cái mác định giá kia và tôi tin rằng sự gắn kết mới là chìa khóa của thành công” . Lời nhận định thẳng thắn của Người đặc biệt có thể làm phật lòng nhiều người, nhưng những gì mà ông nói ra cho đến thời điểm này vẫn hoàn toàn chính xác. Học trò cũ của ông tại Chelsea là Joe Cole, khi được hỏi về cơ hội đăng quang của đội bóng quê hương tại Euro 2024, cũng đồng quan điểm với nhận định rằng yếu tố bản lĩnh của các hậu bối sẽ đóng vai trò quyết định.

Ở những thời khắc quyết định, yếu tố bản lĩnh của người Anh không được đánh giá cao.

Rõ ràng, ĐT Anh đã có một vài bước tiến khá tốt dưới triều đại Southgate. Từ chỗ thất bại thảm hại trước Iceland tại vòng 1/16 của kỳ Euro 2016, Anh vào đến bán kết World Cup 2018, vào đến chung kết Euro 2020, trước khi dừng chân tại tứ kết World Cup 2022 trước ĐT Pháp hùng mạnh của Didier Deschamps. Nhưng xét cho cùng, ở những thời khắc quyết định nhất, chúng ta không thấy được bản lĩnh của một nhà vô địch bên trong các chiến binh áo trắng. Họ để Croatia ngược dòng trong hiệp phụ tại World Cup 2018 dù có bàn thắng dẫn trước ngay phút thứ 5 của trận đấu. Kịch bản tương tự một lần nữa tái hiện trong trận chung kết Euro 2020, khi Luke Shaw đưa Tam Sư vượt lên dẫn trước ngay ở phút thi đấu thứ 2, nhưng sau cùng Italia mới là đội bóng ca khúc khải hoàn. Hai thập kỷ kể từ khi Michael Owen ghi bàn thắng đẹp mắt vào lưới Brazil đưa ĐT Anh vươn lên dẫn trước tại tứ kết World Cup 2002, “sợi dây kinh nghiệm” vẫn chưa được triệt để rút ra.

Gã khổng lồ trên đôi chân đất sét

Southgate mang đến Đức một đội hình mất cân bằng với khá nhiều điều tranh cãi ở hàng phòng ngự. Trong bản danh sách rút gọn 26 cái tên, thật bất ngờ khi Luke Shaw là hậu vệ cánh trái duy nhất được chọn. Điều đáng nói là cầu thủ thuộc biên chế của Manchester United đã không chơi bất cứ một phút nào kể từ ngày 18/02/2024 do dính chấn thương cơ, sau chiến thắng 2-1 ở chuyến làm khách đến sân của Luton Town tại vòng 25 Premier League. Tính ra, Luke Shaw chỉ thi đấu vỏn vẹn 15 trận trên mọi đấu trường trong mùa giải 2023/2024. Và cho đến thời điểm hiện tại, cầu thủ 28 tuổi vẫn đang phải chạy đua cùng thời gian để hồi phục chấn thương và gần như chắc chắn sẽ bỏ lỡ cuộc đối đầu với Serbia diễn ra vào ngày 17/06 tới đây.

Để trám vào vị trí bị Luke Shaw bỏ lại, Southgate tiếp tục thử nghiệm Kieran Trippier chơi trái sở trường dưới vai trò hậu vệ cánh cánh trái bó vào trong. Tuy vậy, màn trình diễn của lão tướng 33 tuổi ở 2 trận giao hữu mới đây trước Bosnia và Iceland là không mấy ấn tượng. Điểm mạnh trong lối chơi của Trippier là những pha xuống biên, tạt bóng chất lượng từ hành lang cánh phải – vị trí anh đã ra sân 39 lần trong màu áo Newcastle mùa này và đóng góp tới 11 pha kiến tạo.

Gareth Southgate đang loay hoay với bài test để Kieran Trippier đá hậu vệ cánh trái.

Cũng giống như Trippier, một hậu vệ xuất thân từ cánh phải như Ezri Konsa cũng khó lòng chơi tốt khi vào vai “cascadeur”. Hậu vệ bó trong là một vị trí rất “kén người, kén đội hình” trong bóng đá hiện đại, thường chỉ thích hợp với các đội bóng ưa thích lối chơi kiểm soát. Tuy vậy, nó cũng có hạn chế nhất định khi phải đối đầu với những hàng phòng ngự lùi sâu, bởi xu hướng hậu vệ bó vào trong chơi như tiền vệ không mang lại hiệu quả trong việc kéo giãn cự ly đội hình theo chiều ngang sân như khi chơi với một hậu vệ cánh thuần chất.

Ở trận thua mới đây trước Iceland, ĐT Anh cầm bóng đến 69%, tạo ra 13 cơ hội dứt điểm, nhưng chỉ 1 trong số đó đi trúng đích. Ở chiều ngược lại, Iceland dù chỉ cầm bóng 31% nhưng gần như các cơ hội nguy hiểm nhất đều được tạo ra bởi đội khách.

Nhưng đó chỉ là tín hiệu cảnh báo đầu tiên với ĐT Anh. Những sự xáo trộn ở trung tâm hàng ngự mới thực sự nguy hiểm. Việc mất đi thủ lĩnh Harry Maguire chắc chắn khiến Southgate phải đau đầu. Bỏ lại sau lưng sự nghi ngờ, chế giễu từ dư luận, Maguire đã có một mùa giải 2023/2024 xuất sắc trên phương diện cá nhân khi anh là nhân tố chơi ổn định nhất trong tập thể Man Utd đầy bất ổn. Hơn nữa, ngay cả khi khủng hoảng phong độ ở cấp CLB thì Maguire “phiên bản” ĐT Anh vẫn luôn là một điểm tựa vững chắc.

Maguire phải ngồi nhà, trong khi đối tác ăn ý với anh là John Stones cũng đang không đạt được thể trạng và phong độ tốt nhất, sau khi liên tiếp dính chấn thương tại Manchester City, chỉ đá chính 12 trận tại Premier League mùa này. Trong tay chiến lược gia 53 tuổi còn những sự lựa chọn khác như Lewis Dunk, Marc Guehi và Joe Gomez. Tuy nhiên, cả 3 trung vệ này đều chưa có kinh nghiệm thi đấu ở bất kỳ giải đấu lớn thuộc cấp độ ĐTQG trong quá khứ và Euro 2024 chính là trải nghiệm đầu tiên của họ.

Bài toán tiền vệ phòng ngự

Sir Alex Ferguson từng có câu nói để đời: “ Tấn công tốt giúp bạn thắng trận nhưng phòng thủ tốt mới giúp bạn giành được danh hiệu" . Nhìn lại quá khứ, chưa bao giờ người Anh thiếu những cầu thủ tấn công xuất sắc, nhưng hàng phòng ngự của họ luôn gặp vấn đề trong khâu tổ chức. Ngoài bài toán hàng phòng ngự, sự chắc chắn ở tuyến giữa cũng đặt ra nhiều câu hỏi cần Southgate giải quyết. Bản thân chiến lược gia người Anh từng thừa nhận trước truyền thông rằng ông đã phải suy nghĩ rất nhiều trong việc lựa chọn nhân tố đá cặp với Declan Rice, đồng thời tính toán xem ai là người có đủ khả năng thay thế Rice khi anh vắng mặt.

Sự thật thì tiền vệ thuộc biên chế Arsenal có thể chơi tốt cả vị trí số 6 lẫn số 8 trên sân. Nhưng việc để Rice đá số 6 được xem là phương án lãng phí bởi bộ kỹ năng của tiền vệ 25 tuổi này rất toàn diện. Trong mùa giải đầu tiên cập bến Emirates, được bố trí chơi lệch trái ở hàng tiền vệ 3 người, Rice đã tỏa sáng với 7 bàn thắng và 8 đường kiến tạo. Quan trọng hơn, sự kết hợp giữa Rice đá lệch trái, một tiền vệ phòng ngự đá lùi sâu (Jorginho hoặc Thomas Partey), một tiền vệ có xu hướng kiến thiết lối chơi đá lệch phải (Martin Odegaard), đã tạo ra sự cân bằng cho tuyến giữa của Arsenal – CLB có hàng thủ chắc chắn nhất Premier League 2023/2024.

Một mình Declan Rice liệu có đủ để đảm bảo sự chắc chắn cho tuyến giữa của Tam Sư?

Vào lúc này, ĐT Anh thường xuyên sử dụng sơ đồ 4-2-3-1 với 2 tiền vệ trung tâm. Và trong số những cái tên ở danh sách rút gọn, Trent Alexander-Arnold có khả năng cao nhất đá chính cùng Rice. Về mặt lối chơi, Arnold là một chuyên gia chuyền bóng. Tuy nhiên, cầu thủ của Liverpool chưa bao giờ được đánh giá cao trong vai trò hỗ trợ phòng ngự. Ngay cả khi để Arnold chơi dưới đáy của hàng tiền vệ 3 người trong sơ đồ 4-3-3 (Phil Foden, Jude Bellingham hoặc Cole Palmer đá lệch phải), nguy cơ tiềm tàng vẫn còn đó.

Kobbie Mainoo và Adam Wharton rõ ràng còn quá trẻ để trao trọng trách đá chính. Conor Gallagher là trường hợp hiếm hoi dự phòng khi ĐT Anh cần tăng cường khả năng đánh chặn từ xa. Nên nhớ đây là giải đấu mà Southgate đưa ra quyết định cứng rắn khi loại bỏ các cựu binh để trao cơ hội cho các cầu thủ trẻ, tiêu biểu là trường hợp của Jordan Henderson. Quyết định này từng gây tranh cãi, nhất là khi các đội bóng lớn khác vẫn có một vài sự lựa chọn ngoại lệ. ĐT Anh sở hữu rất nhiều ngôi sao hàng đầu, tuy nhiên họ lại thiếu đi một thủ lĩnh tinh thần trong phòng thay đồ, điều mà những lão tướng như Pepe và Cristiano Ronaldo (Bồ Đào Nha), Luka Modric (Croatia), Ilkay Gundogan (Đức) vẫn đang làm rất tốt.

Cách đây ít ngày, Southgate từng tuyên bố đến khả năng từ chức nếu ĐT Anh không thể đăng quang tại Euro 2024. Đó có thể là tín hiệu để lên dây cót tinh thần cho các học trò của ông. Nhưng ngay cả khi được đánh giá cao nhất, cơ hội vô địch của Harry Kane cùng các đồng đội bị đặt dấu hỏi lớn, nếu như họ không thể cải thiện những vấn đề của chính mình.